Çocuğunuzun Olumlu Davranışları Nasil Geliştirebilirsiniz?
Örnek Olmak
Çocuklar, edindikleri birçok özelliği ve beceriyi basit bir yöntemle kazanırlar. Bu da taklittir. Hiç fark etmeden bir bakarız ki, çocuk anne babasının yaptığı birçok şeyi kendiliğinden yapıyor. Bu nedenle, çocukların taklit ettikleri ve model aldıkları kişiler olarak onlara Nasil örnekler oluşturduğunuz önemlidir. En başta doğru örnek olmak gerekir.
Örneğin, çocuğunun kitap okumasını isteyen bir baba kendisi de kitap okumalıdır. Çevresindekilere hakaret eden bir anne ya da baba, çocuğuna ”Sana kaç defa küfür etmemeni söyledim, ne biçim çocuksun sen?” dediğinde inandırıcı olamaz. Bir baba farklı milliyetten olan kişilere ”Onlar Ermeni, Yunan, Kürt, Türk…”diyerek ya da ”Kadınlar bilmez, anlamaz, bu işi erkekler yapar, engeli olanlar zayıftır”diyerek ya da insanları dinine göre iyi-kötü olarak tarif ederek, ayrımcı davranırsa çocuklar da büyük ihtimalle benzer davranışları sergilerler.
Örnek olma konusunda dikkat edilmesi gereken birkaç noktadan bahsedebiliriz.
- Evde konulan kurallara anne babanın da uyması gerekir.
- Ondan verdiği sözü tutmasını istiyorsanız, siz de ona yada çevrenizdekilere verdiğiniz sözleri tutmalısınız.
- Çocuktan açık, dürüst olmasını istiyorsanız, siz de çocuklarınıza açık, dürüst olmalısınız.
- Çocuk, başkaları ile olan ilişkinizi de örnek alır.Başkalarına Nasil davrandığınız, onlarla Nasil bir ilişki kurduğunuz da çocuklar için model olmaktadır.
Önleyici Açıklamalar Yapmak
Çocukta istenen davranışları geliştirmenin bir başka yöntemi ise, önleyici açıklamalar yapmaktır. Anne baba olarak çocuğun hangi davranışları yapmasını istemediğinizi,daha o davranış oluşmadan belirleyip bunu çocuğa açıkça anlatmak gerekir. Bunu yapabilmek için çocuğunuzun hangi davranışlarını kabul edip, hangilerini etmeyeceğinizi bilmeniz önemlidir. Böylece çocuk gereksiz yere azarlanmamış ve aranızdaki ilişki zedelenmemiş olur.
Bazen de çocuk olumsuz bir davranışı daha önce hiç yapmamış olsa bile önleyici açıklamalar yapabilirsiniz. Örneğin; sokağa çıkmadan önce çocuğa karşıdan karşıya Nasil geçmesi gerektiğini nedenleriyle anlatmak önemlidir.”Karşıya geçerken sağa sola bak, koşma, önüne aniden araba çıkabilir.” diyebilirsiniz.
Çocuklardan beklenen davranış ve tutumları, onlara açık ve somut olarak söylemek önemlidir. Önleyici açıklamayı yaparken kullanılan ses tonu, kararlılık ve davranışı istememenizin nedenini açıklamak çocuk üzerinde etkili olur.
Kural Koymak ve Sınırları Belirlemek
Bazı durumlarda ”Önleyici Açıklamalar” yapmak sorunun çözümü için yeterli olmayabilir. Kuralların ve sınırların konulmasına gereksinim duyulur.
Evdeki kurallar çocukların sağlıklı ve güvenli bir biçimde büyümelerini ve gelişmelerini sağlamaktadır. Kurallar sayesinde çocuklar, kendilerine ya da başkalarına zarar vermekten korkmadan çevrelerindeki dünyayı keşfederler. Sınırlar olmaksızın çocuklar için, etraflarındaki dünya çok korkutucu olabilir. Kurallar, çocukların davranışlarını düzenlemelerine, kontrol etmelerine yardımcı olur. Ayrıca kuralların kız ya da oğlan çocuğa, anne ya da babaya göre farklılaşmaması, yani her iki cinsiyet için de geçerli olması gerekir. Daha önce de konuştuğumuz gibi cinsiyete bağlı olarak ayrımcılık yapmak,aile içi ilişkileri olumsuz etkilemektedir.
Evde, nedenleri açıklanmayan çok sayıda kural olması, hem çocuğun hem de kuralların uygulanmasını engeller. Kuralların, çocukların gelişmi için gerekli olan sınırları çizmesi ve uygulanması için şu noktalara dikkat edilmelidir.
- Kurallar kısa,açık ve az sayıda olmalıdır. Örneğin , ”Akşamları saat 7’de hep birlikte yemek yiyoruz.”
- Kuralların nedenleri çocuğun anlayabileceği bir dille anlatılmalıdır. Çocuğun, kuralın neden konulduğunu ve uymazsa neler olabileceğini bilmesi gerekir. ”Duvarları renkli kalemle boyamanı istemiyorum; çünkü evimize zarar veriyorsun.Yeniden boyatmak zorunda kalabiliriz. Duvarları boyamak yerine resim defterinde boyama yapabilirsin.”
- Kurallar çoçuğun yaşına uygun ve gerçekçi olmalıdır. Örneğin, 4 yaşındaki bir çocuğa ”Günde bir saat oyun oynayabilir,yarım saat çizgi film izleyebilirsin.”gibi kurallar koymak gerçekçi değildir.
- Kurallar olay sırasında değil, önceden belirlenmelidir. Örneğin, çocuk karşıdan karşıya geçerken elinizi tutmadan yola atlamaya çalıştı. Siz de korktunuz ve sinirlendiniz. Bu durumda ”Bir daha elimi bırakmak yok!” diye yeni bir kural koyarsanız, bu yeni kuralın çocuk tarafından nedeninin anlaşılması beklenemez. Tahmin edebileceğiniz gibi, böyle kuralların çocuklar üzerinde olumlu bir etkisi olamaz.
- Kurallara uyulmadığında, Nasil bir yaptırıma uğrayacaklarını çocukların önceden bilmeleri de önemlidir. Örneğin, çocuğunuz arabada ön koltukta oturmak için ısrar ediyor. Bu durumda arka koltukta oturmanın neden bir kural olduğunu açıklayarak, arkaya oturmadan araba ile gezmeye gidemeyeceğini anlatmak gerekir.
- Kurallar tutarlı bir şekilde uygulanmalıdır. Yalan söylememeyi bir kural olarak koymuşsak; bu kural hiç esnetilmeden, tutarlı bir şekilde uygulanmalıdır. Bu kuralın çocuk tarafından özümsenebilmesi için anne babanın da hiç bir koşulda yalan söylememesi gerekir. Çünkü farkına varılsa da varılmasa da, çocuklar anne babalarından örnek alırlar. Çıkarınıza uygun bir ortamda ”bir kereden bir şey olmaz” diye düşünerek yalan söylerseniz, çocuk buradaki tutarsızlığı büyük bir ihtimalle fark edecektir.
Geribildirim: Eleştiri ve Takdir
Anne babalarının eleştiri ve takdirleri çocukların gelişimlerinde ve davranışlarının yerleşmesinde önemli yer teşkil eder. Ancak bu takdir ve eleştirinin, Nasil yapıldığı ve çocuğun hangi yönlerinin vurgulandığı da önemlidir. Çocuklara geribildirim verirken, onların ”çabalarının” fark edildiğini belirtmek son derece önemlidir. Bu sayede çocuklar başarısız bile olsalar, tekrar deneyip başarılı olmak için uğraş verirler.
Çocukları takdir ederken dikkat edilmesi gereken noktalar şunlardır:
- Davranışlarını ve özellikle çabalarını fark ettiğinizi söylemek
- Bu davranışın size etkisini söylemek
- Beğendiğiniz davranış sonucunda hissettiğiniz duyguyu söylemek
- En kısa sürede takdir etmek
ELEŞTİRİNİN ETKİLİ OLMASI İÇİN
- Kişiliği değil, davranışı eleştirmek.
- Her zaman anında değil, eleştiri için uygun zamanı beklemek.
- Grup önünde değil, birebir kaldığınızda çocuğun kendisine söylemek.
- Eleştirinin nedenini açıklamak; olumsuz davranışın size olan etkisini söylemek
- Çocuğun bu davranışından dolayı yaşadığınız duyguyu söylemek.
- Çocuğa da söz hakkı tanımak.
TAKDİRİN ETKİLİ OLMASI İÇİN
- Hem kişiliği hem de davranışı takdir etmek.
- Anında takdir etmek
- Hem grup önünde hem tek başına iken takdir etmek
- Takdirin nedenini, olumlu davranışın size olan etkisini açıklamak
- Hissettiklerinizi söylemek.